Ondervoeding bij cliënten: herken jij het?
12 november 2024
Deze week is het de week tegen ondervoeding. Een onderbelicht onderwerp, zo vinden ook diëtisten Jill Plagmeijer en Floortje Slappendel. Beiden komen het bijna dagelijks tegen in hun werk. Jill: “Samen eten gezellig maken en aandacht hebben voor maaltijden. Dát vinden wij belangrijk.”
Dagelijks komen Floortje en Jill bewoners tegen die ondervoed zijn. Floortje: “In welk centrum ik ook kom, de meeste mensen die ik begeleid, hebben ondervoeding.” Jill is het hiermee eens. Ze zien mensen met ondervoeding met grote regelmaat en mensen met overgewicht maar eens in de paar maanden. “Ondervoeding is een probleem die niet alleen diëtisten raakt, maar ook logopedie vanwege kauw- en slikproblemen, de ergotherapeut vanwege het ontstaan van wonden door ondervoeding, en de fysiotherapeut bij achteruitgang in mobiliteit. En wanneer iemand psychische gevolgen ondervindt van ondervoeding, merken we dit allemaal.”
Screening
Ondervoeding wordt meestal gesignaleerd door familie of zorgmedewerkers. Een zorgmedewerker neemt dan een test af met een screeningsinstrument genaamd SNAQ-RC. Hierin vul je in hoeveel iemand is afgevallen in de afgelopen maanden, de eetlust, afhankelijkheid van anderen en BMI in. Hier komt een score uit die groen, oranje of rood kan zijn. Bij oranje of rood wordt een diëtist ingeschakeld. Samen met de bewoner of de zorgmedewerker kijken ze hoe ze deze score kunnen verbeteren. “En soms zijn we het niet eens met de score. Sommige bewoners zijn al hun hele leven slank geweest. Dan is de score soms onterecht oranje. Dan is het gewoon de bouw van iemand. Of de score kan oranje uitvallen als iemand alleen hulp nodig heeft en verder wel goed scoort”, legt Jill uit.
Zelfredzaamheid
Floortje meent dat er te veel op gezonde voeding wordt gelet bij bewoners, terwijl ze al blij zijn als bewoners gewone voeding binnenkrijgen. “Soms is minder fruit of groenten ook prima, als ze maar voedingsstoffen binnen krijgen. Een roze koek is dan ook goed om aan de dagelijkse behoefte te komen. Je wilt iemand helpen, dat snap ik. Maar als iemand zelf niet wil, dan gaan we hierin mee. Dat is zijn of haar goed recht om dit aan te geven en dan passen we de zorg hierop aan.” Daarnaast is het belangrijk om het sociale aspect in de gaten te houden. Jill: “Bewoners leven vaak van maaltijd tot maaltijd. Dan is het ook aan ons om ze te laten genieten van deze momenten, bijvoorbeeld wanneer ze met andere bewoners aan tafel zitten. Ze leveren al zoveel in, dit kleine stukje zelfredzaamheid is enorm belangrijk voor hen.”
Stellingen
Nu Floortje en Jill ondervoeding hebben toegelicht, leggen we ze enkele stellingen voor. Hoe denken zij over deze stellingen?
Iemand die ondervoed is heeft altijd ondergewicht
“Niet mee eens!” zeggen ze allebei in koor. Iemand met overgewicht kan ook ondervoed zijn. Floortje vervolgt: “Soms is iemand dun van zichzelf. Deze persoon hoeft dan niet ondervoed te zijn, maar het is zijn of haar bouw. En als iemand de hele dag cola en cake eet, dan kom je voedingsstoffen tekort, maar kom je wel aan. Dan ben je alsnog ondervoed, omdat je vitaminen en mineralen mist die bijvoorbeeld in vlees/vleesvervangers of groente en fruit zitten.”
Ondervoeding komt weinig tot niet voor bij onze cliënten
“Niet waar.” Jill ziet wel dat mensen die vanuit de thuissituatie in een van onze centra komen wonen zichzelf hebben verwaarloosd. “Bij hen komt er in verhouding vaker ondervoeding voor. Wanneer ze langer blijven, zijn er best wat cliënten die na een tijdje niet meer ondervoed zijn. De structuur in hun dag die ze in onze centra krijgen, lost een deel van de ondervoeding soms al op. Ze zien andere mensen om zich heen eten. Zien eten, doet eten.” Floortje vult aan: “Er is nog wel een verschil tussen somatiek en psychogeriatisch. Bij deze laatste groep komt ondervoeding vaker voor. Mensen vergeten of weigeren te eten. Dementie kan ook zorgen dat je niet beseft dat je wil eten. Je begint er uit jezelf niet aan, omdat je hersenen geen seintje geven.
De cijfers die geleverd worden door Kenniscentrum Ondervoeding zijn schrikbarend. 15 tot 20% van cliënten in verzorgingshuizen hebben ondervoeding. Al komt een slechte voedingstoestand ook voor in andere leeftijdscategorieën. Dit blijft vooralsnog een aandachtspunt. Met name wanneer iemand weinig geld heeft voor gezonde voeding, een trauma heeft, chronisch ziek of eenzaam zijn.
Ondervoeding is makkelijk te verhelpen met het juiste dieet
“Makkelijk wil ik niet zeggen, maar een dieet dat is afgesteld op wat iemand lekker vindt, helpt enorm. Wanneer iemand een zoetekauw is, bieden we bijvoorbeeld extra chocolademelk aan. Houdt iemand van hartig? Denk dan eerder aan een snack, zoals een kroket. Al liggen deze keuzes natuurlijk niet vast. We kijken naar de persoonlijke voorkeur”, legt Floortje uit.
Bij ondervoeding zetten diëtisten altijd medische voeding (drinkvoeding) in
“Dit is niet waar. In principe beginnen we altijd bij de basis. We beginnen met het verrijken van met normale voeding. Wanneer dit onvoldoende effect heeft, bieden we extra tussendoortjes aan. Daarna wordt pas gedacht aan medische voeding, zoals drinkvoeding. Denk hierbij aan eiwitrijke en vette producten, zoals volle melk en slagroom. Ook geven we extra tussendoortjes, zoals koeken of een kwark. Als iemand dan nog steeds niet op zijn of haar behoefte komt, dan zetten we pas drinkvoeding in. En hier geldt ook: eerst eten en dan pas drinkvoeding.”
Kenmerken van ondervoeding signaleer ik meteen
Floortje: “Niet meteen, want je merkt het vaak pas als kleding niet meer goed past, of een horloge losser is gaan zitten. Dan horen we van familie dat ze ineens nieuwe kleding moeten kopen. Dat kan een teken zijn van ondervoeding.”
Jill: “Ik merk vaak dat wanneer een bewoner ineens niet meer naar de huiskamer komt om te eten, dat we dan moeten opletten. We hebben wel eens een bewoner gehad die haar eten door het toilet spoelde. Dan at ze daarna enkel chips en dronk ze cola. Deze bewoner was hartstikke ondervoed.”
Komt iemand uit de thuissituatie dan horen ze van familie vaak dat er bedorven eten in de koelkast stond. Wees dan ook alert op ondervoeding. Of mensen die alleen maar pap eten, omdat dat makkelijk is en er veel eten niet meer smaakt. Ook mensen die onrustig zijn en veel lopen, kunnen ondervoed zijn. Of mensen met een dunne huid, die zich makkelijk schaven en veel wondjes hebben. Jill: “We willen wel benadrukken dat dit tekenen kunnen zijn van ondervoeding, maar dat dit niet perse zo hoeft te zijn. We kijken wel graag mee bij een verdenking van ondervoeding door een collega of familielid. Hoe eerder we ondervoeding signaleren, hoe meer mogelijkheden we hebben de voedingsinname te verbeteren.”
Meer weten over ondervoeding bij ouderen?